Ο ΥΠΝΟΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ: Χαρακτηριστικά, προβλήματα και αντιμετώπιση

Με αφορμή την αυριανή μέρα που είναι η παγκόσμια ημέρα ύπνου θα παραθέσω τα πάντα για τον ύπνο στις βρεφικές και παιδικές ηλικίες. Τα χαρακτηριστικά του και τις διαφορετικές φάσεις που περνάει ανάλογα την ηλικία, Τα συχνότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς και τους τρόπους αντιμετώπισης τους!

Ο ύπνος του μωρού είναι ζωτική ανάγκη του οργανισμού του και είναι σημαντικό να αποκτήσει καλές συνήθειες από νωρίς. Το σταθερό ωράριο στον ύπνο του μωρού δίνει στους γονείς τον απαραίτητο χρόνο να ηρεμήσουν, να χαλαρώσουν και να περιποιηθούν τον εαυτό τους. Ας δούμε πως μπορεί να γίνει ο ύπνος εύκολη υπόθεση για όλη την οικογένεια.

Τα χαρακτηριστικά του ύπνου

Σύμφωνα με τους επιστήμονες ο ύπνος συνδέετε με δύο βιολογικά ρολόγια. Το πρώτο συσχετίζετε με περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως την εναλλαγή φωτός και σκοταδιού, τη θερμοκρασία, τους ήχους, τον πόνο, τις ορμόνες και τη διάθεση. Το δεύτερο έχει να κάνει καθαρά με τη διαδικασία του ύπνου και περιλαμβάνει δύο κύριες δραστηριότητες, τον ύπνο REM κατά τον οποίο βλέπουμε όνειρα και εφιάλτες και το βαθύ ύπνο κατά τον οποίο υπάρχει πλήρης χαλάρωση. Συνηθίζετε οι διαταραχές του ύπνου να παρατηρούνται στη διαδικασία του βαθύ ύπνου. Όταν κοιμόμαστε στην αρχή έχουμε ελαφρύ ύπνο ο οποίος σταδιακά γίνετε πιο βαθύς καθώς μειώνονται οι αναπνοές, ο καρδιακός ρυθμός και οι σωματικές κινήσεις. Στη συνέχεια μπαίνουμε στον βαθύ και απόλυτα χαλαρωτικό ύπνο.

Οι κύκλοι του ύπνου διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία καθώς τα νεογνά έχουν συχνότερα REM ύπνο ο οποίος μειώνεται σταδιακά στους τρεις με έξη μήνες.

Πόσο πρέπει να κοιμάται το μωρό;
Ο ύπνος, σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν παλαιότερα, δεν «θρέφει» τα παιδιά. Είναι μύθος αυτό που συνηθίζεται να λέγεται ότι ο πολύωρος ύπνος του μωρού είναι ένδειξη φυσιολογικής ανάπτυξης, ενώ ο ολιγόωρος δηλώνει κάποιο πρόβλημα. Επομένως δεν χρειάζεται να μετράτε τις ώρες που κοιμάται το μωρό. Κοιμάται όσο χρειάζεται.

Ύπνος μωρού: Νεογέννητο 0 - 3 μηνών
Τα νεογέννητα κοιμούνται πολλές ώρες την ημέρα και συνήθως παρουσιάζουν τις ενοχλήσεις από τους κολικούς που τα κρατούν ξύπνια προς το απόγευμα. Τη νύχτα βέβαια ξυπνούν για να φάνε γιατί η ποσότητα του γεύματος δεν είναι αρκετή για να τα κρατήσει πολλές ώρες. Έτσι, τους πρώτους τρεις μήνες της ζωής τους τα περισσότερα μωρά ξυπνούν 1-2 φορές στη διάρκεια της νύχτας γιατί θέλουν γάλα. Για τα μωρά που θηλάζουν αυτό το διάστημα συνήθως είναι μεγαλύτερο γιατί το μητρικό γάλα είναι πιο εύπεπτο από το γάλα σε σκόνη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που ξυπνάει πρέπει να το ταϊζουμε. Ένα μωρό μπορεί να ξυπνήσει και επειδή διψάει, πονάει ή λερώθηκε η πάνα του, ή ακόμα επειδή πιάστηκε στην ίδια θέση ή το ενοχλεί κάτι όπως μια απλή φαγούρα την οποία όμως δεν έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει από μόνο του.
Τα περισσότερα μωρά αρχίζουν να κοιμούνται 6-8 ώρες τη νύχτα χωρίς διακοπή από τους τρεις μήνες ή όταν φτάσουν το βάρος των 6 κιλών. Αυτό βέβαια δεν είναι κανόνας: η παλινδρόμηση, η οδοντοφυία ή κάποιο μεταβατικό στάδιο στην ανάπτυξη  όπως όταν καθίσει ή σταθεί όρθιο μπορεί να προκαλέσουν νέο γύρο νυχτερινής βάρδιας.

Ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα
Το νεογέννητο δεν ξεχωρίζει τη διαφορά ημέρας και νύχτας. Η μητέρα είναι εκείνη που θα το βοηθήσει να αντιληφθεί τον διαχωρισμό των δραστηριοτήτων κάθε φάσης του 24ώρου και να προσαρμοστεί στις συνήθειες του σπιτιού.

Την ημέρα
-Το δωμάτιο του μωρού πρέπει να είναι φωτεινό με ανοιχτές τις κουρτίνες ακόμα και όταν το μωρό κοιμάται. Όταν είναι ξύπνιο, μίλα του, βάλε μουσική και βάλτο σε σημείο όπου βλέπει και ακούει όλες τις δραστηριότητες του σπιτιού.

Τη νύχτα
-Άφησε αναμμένο μόνο ένα φως νύχτας στο δωμάτιό του. Μίλα του ψιθυριστά και άφησέ το να νιώσει την ησυχία του σπιτιού αυτές τις ώρες που όλοι κοιμούνται.

Μπρούμυτα ή ανάσκελα;
Παλαιότερα η άποψη των παιδιάτρων ήταν πως τα μωρά πρέπει να κοιμούνται μπρούμυτα, προς αποφυγή πνιγμού από αναρρόφηση σε περίπτωση εμετού. Η ίδια άποψη υποστήριζε πως η θέση αυτή βοηθάει τον αυχένα να δυναμώσει και έτσι τα μωρά στήριζαν πιο γρήγορα το κεφάλι τους.
Σήμερα η άποψη που επικρατεί είναι πως τα μωρά πρέπει να τα βάζουμε να κοιμηθούν ανάσκελα (εκτός αν συντρέχει ιατρικός λόγος να μην γίνει αυτό) γιατί έτσι κινδυνεύουν λιγότερο από το Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου (SIDS). Έχει άλλωστε αποδειχθεί πως από ένστικτο αυτοσυντήρησης το μωρό που κοιμάται ανάσκελα γυρίζει το κεφάλι του στο πλάι ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο αναρρόφησης. Επίσης όταν ξυπνάει, η ύπτια θέση του δίνει μεγαλύτερη ελευθερία να παρατηρήσει και αργότερα να παίξει με τα παιχνίδια που έχει κρεμασμένα στην κούνια του. Έτσι μπορεί να σου κάνει την μεγάλη έκπληξη: πας να δεις τι κάνει και το βρίσκεις να κάθεται ξύπνιο και χαρούμενο στην κούνια του! Μπρούμυτα κινδυνεύει να εγκλωβιστεί το πρόσωπό του μέσα στο πάπλωμα και να δυσκολευτεί να αναπνεύσει. Για τον ίδιο λόγο δεν βάζουμε ποτέ το μωρό να κοιμηθεί πάνω σε παπλώματα ή μαξιλάρια αλλά σε επίπεδη επιφάνεια σκεπασμένη με σεντόνι. Στο καλάθι, στο λίκνο, στο ριλάξ ή στο καθισματάκι μεταφοράς (μπορεί να είναι το ίδιο το καθισματάκι αυτοκινήτου) αν θέλουμε να το έχουμε κοντά μας.

Ύπνος μωρού: 3-6 μηνών
Στο δωμάτιό του ή στο δικό μας;
Για τους πρώτους τρεις μήνες οι περισσότερες μαμάδες προτιμούν να έχουν τα μωρά δίπλα τους για να μην χρειάζεται να τρέχουν με τον παραμικρό θόρυβο για να ελέγξουν αν είναι εντάξει. Όσες θηλάζουν βρίσκουν εξαιρετικά εύκολα τα μεταμεσονύχτια ταϊσματα παίρνοντας το μωρό στο κρεβάτι τους και συνεχίζοντας τον ύπνο ενώ αυτό θηλάζει. Αυτή η πρακτική λύση βρίσκει απόλυτα σύμφωνες τις μαίες.
Τον τρίτο μήνα πάντως είναι μια καλή περίοδος για να μεταφερθεί το μωρό στο δικό του δωμάτιο. Η ησυχία θα βελτιώσει τον ύπνο του (έχει φασαρία όταν κοιμάσαι με άλλους δυο στο ίδιο δωμάτιο!) και ίσως το βοηθήσει να κοιμάται περισσότερες ώρες στη διάρκεια της νύχτας. Από τον τρίτο μήνα είναι καλό να ξεκινήσεις τη διαδικασία του ύπνου.

Ύπνος μωρού: 6-12 μηνών
Σε αυτή τη φάση της ανάπτυξης τα περισσότερα μωρά έχουν σταθερό πρόγραμμα ύπνου το βράδυ (9-12 ώρες) ενώ κοιμούνται και 1-2 φορές μέσα στην ημέρα για 1-2 ώρες κάθε φορά. Από τη φάση αυτή που το μωρό αρχίζει να μπουσουλάει και να κινείται ανεξάρτητα συνήθως κουράζεται και πέφτει για ύπνο αδιαμαρτύρητα το βράδυ. Αυτό βέβαια ισχύει σε «καιρό ειρήνης». Από τώρα και στο εξής θα υπάρχουν βράδια που ο ύπνος του μωρού διακόπτεται για διάφορους λόγους.

1-3 χρονών
Τα παιδιά της ηλικίας αυτής κοιμούνται 10-12 ώρες. Δεν είναι υποχρεωτικό να κοιμούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αν τα παιδιά δεν αισθάνονται κουρασμένα και δεν έχουν την ανάγκη να κοιμηθούν τότε δε χρειάζεται να τα πιέζετε να κοιμηθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Προσπαθήστε να βάζετε τα παιδιά για ύπνο μια συγκεκριμένη ώρα και να μην την αλλάζετε κάθε λίγο. Χρήσιμο είναι, για 15-20 λεπτά πριν κοιμηθεί το παιδί να κάνει κάτι που να το ηρεμεί, όπως να του διαβάσετε ένα παραμύθι, να το κάνετε μπάνιο ή να του βάλετε να ακούσει ελαφρά μουσική. Ακόμα και τα παιδιά που κοιμούνται πολύ καλά τα βράδια μπορεί κάποιες φορές να ξυπνήσουν και να κλαίνε. Οι συνηθέστεροι λόγοι είναι η εμφάνιση δοντιών και οι εφιάλτες. Για αυτό πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή των έργων που βλέπουν τα παιδιά στην τηλεόραση.

3-6 χρονών
Τα παιδιά της ηλικίας αυτής κοιμούνται 10-12 ώρες την ημέρα. Ούτε τα παιδιά της ηλικίας αυτής είναι υποχρεωτικό να κοιμούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας αν συμπληρώνουν τον ύπνο τους κατά τη διάρκεια της νύκτας. Πάντα είναι χρήσιμο να πηγαίνουν για ύπνο μια συγκεκριμένη ώρα. Επίσης θα βοηθούσε να κάνετε μαζί τους, οποιαδήποτε δραστηριότητα, που να τους ηρεμεί (διάβασμα βιβλίου, να ακούσετε μουσική κτλ).

6-15 χρονών
Όπως ήδη έχουμε πει , μεγαλώνοντας τα παιδιά μειώνονται και οι ανάγκες τους για ύπνο. Τα παιδιά που πηγαίνουν σχολείο, κοιμούνται 9-12 ώρες την ημέρα. Μην είσαστε πολύ αυστηροί, όσον αφορά την ώρα του ύπνου τα Σαββατοκύριακα. Αφήστε τα παιδιά να κάνουν το δικό τους πρόγραμμα. Εκμεταλλευτείτε την ώρα που πηγαίνουν τα παιδιά για ύπνο ,για να κουβεντιάσετε λίγο μαζί τους τα θέματα που τους απασχολούν. Με τον τρόπο αυτό, ηρεμούν και ταυτόχρονα μπορείτε να τα καθοδηγήσετε πάνω σε θέματα, που τους απασχολούν καθημερινά.

Προβλήματα που σχετίζονται με τον ύπνο

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι γονείς αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο του παιδιού, είτε γιατί φοβάται πολύ και ξυπνάει, είτε γιατί δυσκολεύετε να ξυπνήσει το πρωί για το σχολείο, είτε γιατί δεν μπορεί να κοιμηθεί. Οι επιστήμονες χωρίζουν τις διαταραχές του ύπνου σε δύο κατηγορίες, στις διαταραχές που συνδέονται με την αφύπνιση και την εναλλαγή των σταδίων του ύπνου και ονομάζονται παραϋπνίες, και στις διαταραχές που συνδέονται με την έναρξη του ύπνου και τη διατήρηση του και ονομάζονται αϋπνίες.

Στην πρώτη κατηγορία της παραϋπνιας συμπεριλαμβάνονται οι εξής δυσκολίες:

1. Φόβος στη διάρκεια της νύχτας όπου το παιδί ξυπνάει τρομαγμένο και ιδρωμένο και στριφογυρίζει στο κρεβάτι, αναπνέει γρήγορα και κάποιες φορές φωνάζει. Αυτό συμβαίνει στο 3% των παιδιών και συνήθως δύο ώρες αφού αποκοιμηθούν. Αν βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχουν οργανικά αίτια το αντιμετωπίζουμε καθησυχάζοντας το παιδί.
2. Υπνοβασία όπου το παιδί σηκώνετε και περπατάει στον ύπνο του. Αν αντιμετωπίζουμε κάτι τέτοιο φροντίζουμε να μην μειώσουμε τους κινδύνους τραυματισμού και να κλειδώνουμε καλά το σπίτι για να μη βγει έξω, και ξυπνάμε το παιδί όσο πιο ευγενικά μπορούμε, το καθησυχάζουμε και το κοιμίζουμε.
3. Εφιάλτες, όπου το παιδί βλέπει τρομακτικά όνειρα. Κατά τις ηλικίες τριών με πέντε ετών, αναφέρεται ότι τα μισά παιδιά, βλέπουν εφιάλτες. Οι εφιάλτες συνήθως συνδέονται με το άγχος και για να το αντιμετωπίσουμε ελέγχουμε για κάποια άσχημη εμπειρία στην καθημερινότητα του παιδιού και το καθησυχάζουμε. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ευθύνεται και κάποια φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει το παιδί.
4. Νυχτερινή ενούρηση, όπου το παιδί βρέχει το κρεβάτι του. Για να το αντιμετωπίσουμε φροντίζουμε το παιδί να πηγαίνει τουαλέτα και να μην πίνει πολλά υγρά πριν κοιμηθεί. Αν συνεχιστεί πρέπει να συμβουλευτούμε τον παιδίατρο.

Στη δεύτερη κατηγορία της αϋπνίας παρατηρούμε τη δυσκολία έναρξης και διατήρησης ύπνου.

Οι αϋπνίες συνήθως σχετίζονται με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι γονείς τον ύπνο του παιδιού από τη βρεφική ηλικία όπου ξυπνάει συχνά για τροφή. Καθώς στους έξη μήνες ο ύπνος του παιδιού μπορεί να γίνει πιο ομαλός είναι κατά βάση οι τεχνικές που θα χρησιμοποιήσουν οι γονείς για να το κοιμίσουν ή να το ξυπνήσουν για να φάει που θα διαμορφώσει το σωστό πρόγραμμα ύπνου. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να εφαρμόσουν ένα ευχάριστο τρόπο για να κοιμίζουν το παιδί , όπως ένα τραγούδι ή ένα παραμύθι ή χάδια και αγκαλιά για να βιώνει το παιδί τον ύπνο σαν κάτι ευχάριστο.

Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τον ύπνο του παιδιού μπορεί να σχετίζονται με προβλήματα υγείας όπως το άσθμα, το ροχαλητό, οι αμυγδαλές και οι επιληπτικές κρίσεις ή με το περιβάλλον του παιδιού όπως θόρυβοι, ίσως κάποια μετακόμιση, κάποια απώλεια και κάποια τρομακτική ιστορία.

Πρακτικές συμβουλές για γονείς

• Όλοι αναπτύσσουμε συνήθεις που κάνουν τον ύπνο μας πιο ευχάριστο, όπως η πλευρά του κρεβατιού, η στάση του σώματος κ.α. Σεβαστείτε, όσο γίνεται περισσότερο, τις συνήθειες που έχουν αναπτύξει τα παιδιά στο ύπνο τους, και μη τα αναγκάζετε να αλλάζουν συχνά περιβάλλον.
• Μην αφήνετε τα παιδιά να κοιμούνται στο κρεβάτι σας, έτσι και δε μεταφέρετε μικρόβια ο ένας στον άλλο κατά τη διάρκεια του ύπνου και βοηθάτε τα παιδιά σας να ανεξαρτητοποιηθούν και να βρουν τη δική τους ταυτότητα.
• Μη ν αφήνετε τα παιδιά να κοιμούνται με ζωάκια πάνω στο κρεβάτι τους, όσο καθαρά κι αν είναι πάντα μπορεί να μεταφέρουν μικρόβια.
• Το γάλα πριν τον ύπνο βοηθάει τα παιδιά να έχουν καλύτερη ποιότητα στον ύπνο τους.
• Διαμορφώστε το πρόγραμμα ύπνου του παιδιού. Να κοιμάται τέτοια ώρα ώστε να κοιμηθεί τις απαραίτητες ώρες και να έχει χρόνο το πρωί για να προετοιμαστεί.
• Αν το παιδί φοβάται αντί να το πάρουμε στο κρεβάτι ας βρούμε άλλους τρόπους να το αντιμετωπίσουμε, ίσως ένα φωτάκι (με μαγικές ιδιότητες!!), ένα κουκλάκι ή μια κουβέρτα (προστάτες!), ένα ρούχο με τη μυρωδιά της μαμάς (ασφάλεια!)
• Φροντίστε η θερμοκρασία του δωματίου να είναι ευχάριστη, ούτε πολύ ζεστή, ούτε πολύ κρύα.
• Φροντίστε να μην υπάρχουν στο δωμάτιο έντονες μυρωδιές.
• Φροντίστε να μην υπάρχουν θόρυβοι όπως μια χαλασμένη βρύση, ή κάτι που χτυπάει με τον αέρα στο δωμάτιο του.

Ο ύπνος μας ξεκουράζει και πολλές φορές μας βοηθάει να επιλύουμε θέματα και προβληματισμούς που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα μας. Είναι πολύ σημαντικό να κοιμόμαστε καλά, για να λειτουργούμε καλά! Είναι στο χέρι σας, το παιδί σας να αναπτύξει υγιείς συνήθειες ύπνου που θα το συνοδεύουν σε όλη του τη ζωή.

πηγή: kepeo.com, babyspace.gr (συνδυαστικά)